Khó khăn trong việc bảo tồn, phát huy những giá trị văn hóa dân tộc truyền thống ở huyện Krông Bông
Hòa Phong, Cư Pui, Cư Đrăm và Yang Mao là các xã vùng căn cứ cách mạng huyện Krông Bông. Nơi có đông đồng bào dân tộc Ê Đê và M’nông sinh sống. Nơi đây cũng là cái nôi của rất nhiều lễ cúng truyền thống; những làn điệu dân ca của người Ê Đê, M’nông; những tiếng chiêng ngân, Đing Năm, Đing Tăk Tar, Đing Tut… song giờ đây các lễ cúng đã thưa dần, tiếng chiêng, tiếng sáo và những làn điệu Ayray, Khan, Kứt cũng ngày một ít đi.
Già làng Y Đăk Mlô (Ama Kuâo), dân tộc M’nông ở buôn Blắk (Cư Pui) tuy không biết chữ, nói tiếng phổ thông không được rõ ràng nhưng ông là người rất tâm huyết với công tác bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống. Ông biết đánh chiêng, biết sử dụng nhiều loại nhạc cụ, biết hát Ayray, biết nhiều bài cúng từ khi còn rất trẻ. Trước đây Ama Kuâo đã mở và dạy hàng chục lớp chiêng đồng, chiêng k’ram cho lớp trẻ trong buôn. Mấy năm gần đây, những lớp học như thế này đã không còn duy trì nữa. Già làng Ama Kuâo than thở: “Trong buôn bây giờ rất ít người có thể sử dụng được các loại nhạc cụ như Đing Năm, Đing Tut, Đing Tắk Tar. Giờ có mở các lớp học đánh chiêng, sử dụng các loại nhạc cụ hay tập những làn điệu dân ca cũng không có người tham gia. Lớp trẻ bây giờ không còn mặn mà nữa rồi”.
Hội thi cồng chiêng xã Cư Pui
Xã Yang Mao có 8 buôn dân tộc Ê Đê và M’nông. Trước đây có hàng trăm nghệ nhân biết đánh cồng chiêng, sử dụng được các loại nhạc cụ, tạc được các bức tượng nhà mồ; hàng chục nghệ nhân biết dệt thổ cẩm. Xã Yang Mao cũng có nhiều nghệ nhân hát được những làn điệu Ayray, Kưt, Khan. Đến nay một số nghệ nhân cao tuổi đã qua đời, trong xã chỉ còn vài người tâm huyết, trong đó có vợ chồng Nghệ nhân Y Blễ M’drang (Ama Kim) ở buôn M’năng Dơng. Tuy là người M’nông nhưng cả hai nghệ nhân đều hát được nhiều làn điệu Ê Đê. Ama Kim còn đặt lời cho hàng chục làn điệu Ayray, Kưt, Khan. Vợ chồng ông đã tham gia liên hoan, hội diễn ở nhiều nơi. Amí Kim còn là nghệ nhân dệt thổ cẩm nổi tiếng của huyện Krông Bông. Bà đã dạy một số lớp dệt thổ cẩm do huyện tổ chức tại xã Yang Mao. Khi nhắc đến việc truyền dạy cho lớp trẻ, Ama Kim đượm buồn: “Trước đây mình có mở một lớp học hát Ayray cho gần 20 học viên. Song cũng chỉ duy trì được một thời gian ngắn rồi tan rã vì gặp nhiều khó khăn. Khó nhất là nhiều học viên không hát được tiếng Ê Đê; nhiều người do không đam mê nên học rất khó. Đặc biệt là không có kinh phí để trang trải nên rất khó duy trì”.
Trước đây trong các buôn của xã Cư Đrăm thường xuyên vang vọng tiếng chiêng ngân từ lễ mừng lúa mới, lễ cúng trưởng thành, lễ cầu mưa… hơn chục năm gần đây, tiếng chiêng đã không còn ngân khi các lễ cúng thưa dần. Những người biết đánh chiêng và thể hiện các loại nhạc cụ truyền thống ở đây cũng ít đi. Điều buồn hơn là khi một số buôn tổ chức lễ cúng phải “thuê” nghệ nhân ở buôn khác đến đánh chiêng. Toàn xã có đến 5 buôn đồng bào Ê Đê với 636 hộ nhưng chưa tổ chức giao lưu văn hóa cồng chiêng được lần nào vì thiếu nghệ nhân. Già làng Ama Thiếu (dân tộc Ê Đê) ở buôn Chàm A tâm sự: “Trước đây trong buôn nhiều người biết đánh chiêng. Giờ chỉ còn vài người có thể đánh được. Bây giờ trong buôn có việc gì phải đi “thuê” người ở buôn khác về đánh. Mỗi lần mời phải bồi dưỡng tiền cho họ”.
Anh Y Puên Niê ở buôn Bhung (Cư Pui) là một trong số ít nghệ nhân ở Krông Bông chế tác và sử dụng được các nhạc cụ truyền thống của người Ê Đê, M’nông. Anh Y Puên đã chế tác được 6 loại nhạc cụ, anh có thể sử dựng được gần 10 nhạc cụ. Song những nhạc cụ do anh chế tác ra cũng rất ít khi được sử dụng vì lớp trẻ bây giờ không còn đam mê với những nhạc cụ truyền thống nên ít người biết sử dụng. Anh Y Puên chia sẻ: “Giờ đây ở trong buôn không còn “không gian” để thể hiện các nhạc cụ truyền thống. Thỉnh thoảng mình cũng có chế tác một số loại nhạc cụ để tặng bạn bè. Song họ chỉ giữ làm kỷ niệm chứ không sử dụng được”.
Các nhà chuyên môn của huyện Krông Bông cũng đang nỗ lực để khôi phục, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào các dân tộc nơi đây. Ông Châu Phan, Phó Trưởng phòng Văn hóa- Thông tin huyện Krông Bông là người vô cùng tâm huyết, ông đã phối hợp với các xã như: Dang Kang, Hòa Phong, Yang Mao phục dựng lại nhiều nghi lễ của đồng bào Ê Đê, M’nông; mở hàng chục lớp dạy đánh chiêng đồng, chiêng K’ram cho lớp trẻ các xã và tổ chức nhiều hoạt động văn hóa truyền thống. Tuy nhiên ông rất lo cho “tương lai” của những giá trị văn hóa này vì: “Huyện Krông Bông còn rất ít những nghệ nhân biết đánh chiêng, sử dụng các nhạc cụ truyền thống hay hát được các làn điệu dân ca. Những nghệ nhân đa số đã lớn tuổi. Việc bảo tồn gặp rất nhiều khó khăn vì hiện nay một bộ phận người dân không còn mặn mà với phong tục truyền thống, lớp trẻ lại đang chạy theo các dòng nhạc hiện đại; một số địa phương chưa thực sự quan tâm, còn phó mặc công tác bảo tồn cho ngành văn hóa…
Để bảo tồn và phát huy được, ngoài những người làm chuyên môn thì các ban ngành khác cũng phải vào cuộc, phải đưa ra nhiều giải pháp thiết thực, đồng bộ, tổ chức nhiều các cuộc giao lưu. Đặc biệt, muốn bảo tồn được thì những giá trị văn hóa truyền thống này phải trở thành nhu cầu không thể thiếu trong đời sống sinh hoạt tâm linh của đồng bào các dân tộc nơi đây”.
Tùng Lâm
